اينترنت ؛ انتخابي در كار نيست

تا چندي پيش اينترنت واژه اي غريب به شمار مي آمد و تعداد كاربران آن به افرادي محدود بود كه با رايانه و زبان انگليسي آشنا بودند.
تعداد انگشت شماري در برخي مراكز دولتي، دانشگاهي و خصوصي از آن استفاده مي كردند، استفاده از خدمات اينترنتي به چند مركز وابسته به دولت با شرايط نسبتاً سخت امكان پذير بود و كاربران بايد علاوه بر پرداخت هزينه هاي ماهيانه، آبونمان ثابتي نيز مي پرداختند. مطالب فارسي روي وب بسيار كم بود و برخي مراكز عمدتاً دولتي و چند روزنامه، با ايجاد پايگاههايي، برخي از اطلاعات توليدي خود را از اين طريق منعكس مي كردند. اما اكنون، تعداد كاربران اينترنتي به صورت غيرقابل تصوري افزايش يافته است. بر اساس جديدترين آمار منتشر شده تعداد كاربران اينترنت در ايران تا پايان فروردين ماه سال جاري به 11 ميليون و 260 هزار نفر رسيد. اين در حالي است كه بر اساس آمار منتشر شده توسط شركت فناوري اطلاعات در تيرماه سال گذشته، اين ميزان 7 ميليون و 350 هزار كاربر بود.
تقريباً اكثر مراكز دولتي و خصوصي، روزنامه ها و حتي اشخاص سايت اينترنتي دارند و اطلاعات و آمار و خبرهاي روزانه را منتشر مي كنند و ولع حيرت انگيزي در بهره گيري از امكانات اين وسيله ارتباطي به چشم مي خورد. محتواي اكثر روزنامه ها و نشريات چاپي در فضاي اينترنت قابل دسترسي است و بيشتر از ده خبرگزاري دولتي و نيمه دولتي، وقايع ايران را لحظه به لحظه گزارش مي كنند. مشكلات استفاده از زبان فارسي در فضاي جديد اگر چه كم و بيش پابرجاست، ولي فارسي زبانان با همين امكانات نرم افزاري محدود همديگر را در جاي جاي اين كره خاكي پيدا مي كنند و پيغامهاي خود را به همديگر مي رسانند حتي شده با فارگليسي (يعني نگارش فارسي با حروف انگليسي).
هرچند هنوز آمار دقيقي از شكل و نوع استفاده از اينترنت در ايران وجود ندارد، اما به نظر مي رسد استفاده هاي سرگرم كننده از اينترنت براي كاربران ايراني به مرور در حال گسترش است. همچنين اطلاع يافتن از اخبار و وقايع بخصوص اخباري كه قابليت انتشار در رسانه هاي ديگر را ندارند، از جمله نيازهاي اصلي كاربران ايراني به شمار مي آيد، به طوري كه اين موضوع، بسياري از سايتهاي خبري را در زمره پربيننده ترين سايتهاي ايراني قرار داده است. رشد سريع كاربران اينترنت، ايران را در زمره كشورهاي پركاربر در اين زمينه در قاره آسيا قرار داده و در منطقه نيز از نظر ميزان كاربر در رده نخست قرار گرفته است. مسؤولان ذي ربط پيش بيني كرده اند در برنامه پنج ساله چهارم براي توسعه شبكه ديتا با افزايش ضريب نفود اينترنت به 30 درصد عملاً بيش از 22 ميليون كاربر به اينترنت متصل خواهند شد. بر همين اساس دسترسي 25 درصد از كاربران (5 ميليون و 580 هزار نفر) از طريق شركتهاي PAP يا ارايه دهنده اينترنت پرسرعت و همچنين دسترسي 75 درصد (16 ميليون و 500 هزار نفر) از طريق شركتهاي ISP به اينترنت در برنامه پنج ساله قرار گرفته است.
اين حجم 22 ميليوني از كاربران، تأثيرات فرهنگي شگفت انگيز و پيش بيني نشده اي را به دنبال خواهد آورد. واقعيت آن است كه شمارش اين تأثيرها و تخمين ميزان مفيد يا مضر بودن آن ناممكن است. اما اين مقدار مسلم است كه رها كردن اين تعداد از انسانها در شاهراه اطلاعاتي كه همه گونه كالايي در آن به سادگي رد و بدل مي شود عاقلانه نخواهد بود. مقاله حاضر درصدد است تا برخي از تأثيرهاي اينترنت در عرصه فرهنگ را شناسايي كرده و مسؤولان فرهنگي را با دغدغه هاي موجود و نيز امكانات نهفته در اينترنت بيشتر آشنا سازد.

اينترنت چيست؟

اينترنت اين واژه سحرآميز عصر ارتباطات و شاهراه اطلاعاتي و دروازه ورود به عرصه اي كه آن را قلمرو اتصال مغزها و رايانه ها مي نامند، مرگ فاصله ها و مسافتها را نويد مي دهد. در اين شاهراه اطلاعاتي به جاي انسان و خودرو اطلاعات يا در واقع بسته هاي اطلاعاتي با سرعت زياد در حركت اند. اين شاهراه به تمام خانه ها، مدارس، كتابخانه ها و مراكز تجاري وصل خواهد شد و محيطي جهاني براي ارتباطات سريع به وجود خواهد آورد. اصطلاح شاهراههاي اطلاعاتي براي نخستين بار توسط «ال گور» معاون رئيس جمهوري آمريكا بيان شد. علت اين نامگذاري در واقع شباهت آن با پروژه بزرگراههاي حمل و نقل سرتاسري آمريكا در چهل سال قبل بود كه توسط پدر همين شخص تدوين شده و در آن دوره تأثير زيادي بر اقتصاد آمريكا گذاشته بود. در حال حاضر در آمريكا اعتقاد بر اين است كه اين شاهراهها نه تنها بسياري از مشكلات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و آموزشي را حل خواهند كرد، بلكه آمريكا را در مقام اول و سروري كشورهاي جهان قرار خواهند داد.
اينترنت در پنتاگون متولد شد. نام دوران كودكي اينترنت آرپانت (ARPANET) بود كه در بدو تولد يعني در سال 1969 بر آن نهاده شد. «آرپانت» به عنوان شالوده اصلي اينترنت بر آن بود تا خود را به شبكه هاي راديويي و ماهواره اي وقت و همچنين به رايانه هاي ديگر متصل كند و كار پژوهشهاي مربوط به وزارت دفاع آمريكا را با سرعت و كيفيت بهتر به انجام برساند. اين پژوهشها و پروژه ها كه در آرپانت دنبال مي شد اغلب در خدمت نظامي گري كاخ سفيد بود و به اين ترتيب آن چه امروز به اينترنت انجاميده، تونل محرمانه اي بوده است كه محققان، كارشناسان و دانشمندان آمريكا از آن عبور مي كردند. در حقيقت آرپانت يا همان اينترنت جوان، خط تماس الكترونيك و محرمانه دست اندركاران وزارت دفاع آمريكا و پژوهشگران بوده است. آرپانت به اين نيت متولد شد كه به كارشناسان نظامي و رايانه ها كمك كند تا طرحهاي نظامي را به پيش ببرند و در سراسر آمريكا از تجارب و منابع يكديگر بهره مند شوند. آنچه امروز به نام پست الكترونيك (E-mail) مطرح شده و يكي از خدمات رايج اينترنت محسوب مي شود، محصول همان دوران تماس كارشناسان نظامي و رايانه ها در آرپانت است.
پس از تجربه موفق «آرپانت» به عنوان سيستمي كاربردي در 1972 نگاههاي طراحان «آرپا» به ايجاد ارتباط بين شبكه اي براي خلق شبكه اي بزرگتر و فراملي معطوف شد. «وينتون سرف» و «رابرت كان»آغازگر اين حركت بودند كه كار آنان در بين سالهاي 83-1973 تكامل يافت و به ايجاد توافقنامه هايي انجاميد كه رايانه ها را قادر مي ساخت به عنوان دروازه ورود اطلاعات در بين شبكه هاي مختلف عمل كنند تا پيامها بتوانند به صورتي قابل اطمينان از يك سرور مركزي به سروري ديگر و از طريق تعداد نامشخصي از ايستگاههاي خطوط بگذرند. توافقنامه هاي مذكور در نهايت به صورت 100 استاندارد مشروح كه به عنوان سري TCP/IP شناخته مي شوند، درآمد. رابرت كان مي گويد: اگرچه به سختي مي توان باور كرد، اما در روزهاي آغازين فعاليت اينترنت تا اواسط دهه 1980 تقريباً همه تصميمات راجع به اينترنت را من و آقاي وينتون سرف اتخاذ مي كرديم.
اينترنت تا سال 1983 كمتر از پانصد رايانه ها ميزبان (Host Computer) داشت و اين رايانه ها عمدتاً در آزمايشگاههاي نظامي و بخشهاي رايانه اي آمريكا قرار داشت، اما چند سال بعد در سال 1988 اينترنت در صدها دانشگاه و آزمايشگاه پژوهشي ، صاحب 28 هزار رايانه ميزبان شد. در حال حاضر اين رقم به بيش از 100 ميليون رسيده و روز به روز بر تعداد آن افزوده مي شود. در نخستين دهه آفرينش اينترنت (93-1983) به صورت رسمي، اين ابزار تنها منبعي براي محققان دانشگاهي محسوب مي شد و البته بسياري از تسهيلات امروزي ما را نيز داشت، ولي دسترسي به آنها نيازمند مهارت در فناوري رايانه و به ويژه سيستم يونيكس بود. «تيم برنزلي» در سالهاي (90-1989) نخستين گام را براي قابل استفاده كردن شبكه براي كاربران عادي و استفاده از منابع اينترنت و اتصال به شبكه با فشردن كليدهاي رايانه برداشت. اما «جستجو گران» (BROWSERS) اوليه هنوز تنها بيانگر ريشه رايانه اي خود بودند. فقط با ظهور اولين «جستجوگران» گرافيكي- موزاييك در 1993 بود كه شبكه در واقع تكاني خورد و به صورت رسانه اي انبوه درآمد.
وب، ميليونها كاربر جديد را به اينترنت آورد و به منظور سرويس دادن به آنها ساختار شبكه به هم ريخت. در حالي كه تا پيش از اين اينترنت شبكه اي از رايانه هايي بود كه از روشي يكسان و آدرسهايي منحصر به فرد و ارتباطات دايمي استفاده مي كردند، اين موضوع متحول شد و به صورت سيستمي دو لايه در آمد كه در آن اقليتي از ماشينهاي ممتاز (سرورها) صفحات وب و ديگر سرويسها را بين ميليونها دستگاه در درجه پايين تر (يعني رايانه هاي شخصي كه به صورت مراجعاني غيرفعال عمل مي كردند و فاقد آدرس دايمي و يا ارتباطات مستمر بودند) توزيع مي كردند. ممكن است اين موضوع به نظر، جزيياتي تكنيكي برسد، اما در حقيقت بر موضوع مهمي دلالت دارد و آن اين كه همه موضوعات مهم بر روي «وب» مي بايد در ماشيني اتفاق بيفتد كه به طبقه ممتازي از رايانه هاي مركزي متعلق است. هركس كه مثلاً به دنبال انتشار يك «وب سايت» است، بايد ترتيبي اتخاذ كند كه بر روي چنين رايانه مركزي پذيرفته شود. به دليل آنكه روش عملي براي داشتن سايت بر روي دستگاهي كه تنها از طريق شماره گرفتن به شبكه دسترسي داشته باشد وجود نداشت، بنابراين طبقه ممتاز رايانه هاي مركزي نسبت به كنترل دولتي و گروهي و مداخله آنان، آسيب پذيرتر از آنچه در آغاز انتظار مي رفت، شد.
اهميت فناوري شبكه سازي بر اساس TCP/IPآن است كه خلق شبكه جهاني را با معماري آسان و باز ممكن مي سازد. هيچ كنترل مركزي وجود ندارد و بنابراين دليلي وجود ندارد كه سعي نماييم از قبل انواع شبكه هايي كه مجاز به اتصال هستند را مشخص نماييم. هركس مي تواند شبكه اي را به شبكه هاي موجود ملحق كند، مادامي كه رايانه اي داشته باشد كه به زبان TCP/IPصحبت كند. اين اصل شبكه كنوني را قادر ساخته با چنين سرعت خارق العاده اي رشد نمايد. طرح «سرف كان» بر اين اصل مهم دلالت داشت كه شبكه عام، اساساً ساكت است. تنها عملكرد آن، انتقال بسته هاي الكترونيكي از يك نقطه به نقطه ديگر است، به اصطلاح اصل هدف به هدف، تا آنجا كه به شبكه مربوط مي شد اين بسته ها ممكن بود بخشهايي از پست الكترونيكي، عكسها، موسيقي ضبط شده و يا تصاوير مستهجن باشد، همه آنها در نظر شبكه يكسان بودند و به صورتي مشابه با آنها برخورد مي شد. اين بي تفاوتي به محتوا، اينترنت را تا حد بسيار زيادي از ارتباطات شبكه اي ديگر كه به وسيله سازمانها، اداره و... كنترل مي شد، متفاوت مي ساخت.
مشخصه ديگر معماري اوليه اينترنت كه حايز اهميت است، اين حقيقت است كه تصديق اصالت كاربران مورد نياز نيست. هر رايانه اي كه به شبكه متصل مي شود، مي بايد يك آدرس IPمنحصر به فرد داشته باشد و تمامي تبادلات اين رايانه با ديگر رايانه هاي شبكه مي تواند ثبت و انجام شود. اما هيچ تداركاتي براي اتصال آدرسهاي IPبه اشخاص شناخته شده وجود نداشت. اين به معناي آن بود كه اين ساختار باعث تسهيل بي نام و نشان ماندن مي شد. بنابراين، ساختار تكنيكي شبكه، نقشي تعيين كننده در مورد چگونگي استفاده از آن دارد. همان گونه كه در دنياي فيزيكي، معماري بعضي چيزها را ممكن و از برخي ديگر جلوگيري به عمل مي آورد. نكته مهم آن است كه معماري شبكه به عنوان توافقنامه هاي تكنيكي -يعني كدهاي رايانه اي- قالب ريخته شده و هيچ چيز تغييرناپذيري در مورد كدها وجود ندارد. اين موضوع كاملا نظري و بنابراين قابل تغيير است.

سرويسهاي اينترنت

ميزبانها يا كارگزاران اطلاعاتي در اينترنت خدمات گوناگوني ارايه مي كنند، اما شايد بتوان اين خدمات را به طور كلي در موارد زير طبقه بندي كرد:
اين سرويس براي مبادله نامه ها و پيامها بين كاربران اين شبكه مي باشد.
اين خدمات براي اتصال و راهبري يك رايانه از راه دور مي باشد. اشخاصي مانند: سرپرستان و رؤساي شركتها و سازمانها مي توانند به اين وسيله مديريت و سرپرستي خود را از راه دور اعمال كنند.
اطلاعات در شبكه هاي رايانه اي به صورت فايلها يا پرونده هاي مختلف ذخيره شده اند. براي انتقال اين پرونده ها به رايانه خود احتياج به پروتكلي به نام (FTP) مي باشد كه با آن مي توان هر گونه پرونده را ارسال يا دريافت نمود.
هم اكنون در اينترنت تقريباً در تمامي موضوعات مورد علاقه بشري انجمنهايي شكل گرفته كه از طريق اين شبكه مي توان در انجمنها و گروههاي همفكر و داراي علايق مشترك، عضو شد و به همفكري ومبادله اطلاعات پرداخت.
در اين مكان اين امكان وجود دارد كه چند كاربر در زمان واحد و از راه دور به گفتگو بپردازند. با اين وسيله ديگر نيازي به برقراري جلسات پرخرج و هزينه و حضور فيزيكي افراد براي برقراري يك جلسه وجود ندارد.
اين سرويس به روزنامه ها و مجلاتي مربوط مي شود كه به طور الكترونيك قابل دسترسي اند.
علمي، فني، پزشكي، اقتصادي، تبليغ كالا، بازاريابي، فروش كالا، خريد، دريافت و پرداخت وجه، آموزش و تحقيقات، كتابخانه، فكس، تلفن و...

آينده اينترنت

در مورد آينده اينترنت و تأثير آن بر جوامع بشري، ديدگاههاي متفاوتي وجود دارد. ديدگاههاي خوشبينانه معتقدند اين شبكه در نهايت باعث آگاهي بيشتر ملتها شده و آنها را از تاريكي جهل استبدادي و استعماري نجات خواهد داد. جريان آزاد اطلاعات، رژيمهاي خودكامه و استبدادي را متزلزل ساخته و با اشاعه اطلاعات سانسور نشده، مردم را در اين امر ياري خواهد كرد. اين بزرگراهها باعث خواهد شد كه ملتها و گروهها از درد و رنجهاي يكديگر آگاه شوند و براي همبستگي ورفع مشكلات خود تلاش كنند.
دولتهاي ضعيف نيازي براي سرمايه گذاري زياد براي كسب اطلاعات علمي و ترجمه و انتقال فناوري نخواهند داشت، زيرا اينترنت خود محيط مناسبي براي انتقال سريع اطلاعات علمي خواهد بود. در مقابل، ديدگاههاي بدبينانه وجود دارند كه اين شبكه را نيز همانند ديگر پيشرفتهاي علمي، در نهايت به نفع ابرقدرتها واستكبار جهاني مي دانند و سعي در مطرح كردن نقاط منفي آن براي جهان سوم دارند. پرفسور حميد مولانا معتقد است: با وجود پيشرفتهاي تكنولوژي و علمي، از جمله رشد عظيم سخت افزار و نرم افزار ارتباطات و اطلاعات طي چند دهه گذشته، اكثريت عظيم اين دهكده جهاني در شرايط نامطلوب بيسوادي، بيماري، گرسنگي، بيكاري و سوء تغذيه به سر مي برند و هنوز از ابزارهاي اساسي ارتباطات و دانش محرومند. به طور كلي در تاريخ بشري نظام سلطه با پيشرفت فناوري و علم هرگز از بين نرفته و بلكه از نظر مشخصات ظاهري، خود را منطبق با عصر ساخته، همواره قدرتمند و دارا به استعمار واستثمار فقير و ضعيف پرداخته است. در عصر آينده نيز صاحبان و ثروتمندان اطلاعات، فقراي اطلاعات را استثمار كرده و به سلطه خود ادامه خواهند داد. نظام جهاني استكبار سعي در يكسان سازي فرهنگي و غلبه فرهنگ خود بر ملل جهان سوم را خواهد داشت و در اين راه از هيچ كوششي فروگذاري نخواهد كرد. آنچه مسلم است، خوش بيني و بدبيني مطلق در برابر اين پديده صحيح نيست. بلكه بايد بي طرفانه و به دور از تعصب به نقد جنبه هاي مختلف اينترنت پرداخت. به هر حال بزرگترين تحول بشري در حال وقوع است و ما چه بخواهيم و چه نخواهيم در برابر اين سيل قرار گرفته ايم. اين ضرورت و اجبار است و انتخابي در كار نيست.